Bouwhistorisch onderzoek Pesthuiscomplex Leiden
Pesthuiscomplex
Leiden
bouwhistorisch onderzoek
De aanleiding tot het bouwhistorisch onderzoek naar het Pesthuiscomplex in Leiden was het voornemen van het Rijksvastgoedbedrijf om het terrein in 2018 af te stoten na het vertrek van Museum Naturalis. Ons onderzoek moest naast een waardestelling ook kennis leveren op basis waarvan uitgangspunten en toetsingscriteria voor de herontwikkeling geformuleerd konden worden.
Naast het pesthuis zelf is ook de omliggende bebouwing en het terrein onderzocht. Tot slot is getracht om een antwoord te geven op de vraag hoe bijzonder het Pesthuis van Leiden is.
Het terrein heeft als grootschalige quarantaine inrichting voor de pest gefunctioneerd vanaf de grote pestepidemie in 1635. Het huidige pesthuis is opgeleverd in 1661 maar is uiteindelijk nauwelijks in deze functie gebruikt; alleen in 1666 was nog een laatste kleine epidemie in Leiden.
Het complex heeft daarna nog lange tijd gediend als militair hospitaal, gevangenis, gesticht en tenslotte als museum. Hoewel al deze functies een eigen deel uitmaken van haar geschiedenis zijn ze wat betreft cultuurhistorische betekenis ondergeschikt aan die als quarantaine inrichting. De opzet is exemplarisch is voor de grootschalige aanpak van de pest in de 17de eeuw in Nederland en west Europa. Het Leidse Pesthuis is mede daarom uniek in Nederland.
De rijke en gelaagde historie van het complex wordt gedragen door de verschillende gebouwen en ruimtelijke elementen op het terrein. Het oorspronkelijke ontwerp van de quarantaine-inrichting maar ook de geschiedenis als militaire strafgevangenis zijn nog goed afleesbaar aan de verschillende ensembles van gebouwen en terreininrichting. Ook andere cultuurhistorische thema’s zijn nog aanwezig, hetzij wat meer sporadisch. Belangrijke elementen zijn onder andere de delen van de dubbele omgrachting met miasma beplanting. Dit laatste waren bomenhagen die de besmettelijke ‘slechte lucht’ moest tegenhouden.
Het verdient onze sterke aanbeveling om de samenhang tussen de overgebleven delen te behouden en eventueel te versterken bij de herontwikkeling.
onderzoek: Agnes Hemmes en Rogier Groeneveld
opdrachtgever: Rijksvastgoedbedrijf
periode: 2017 – 2018
